Orient-Institut Istanbul enstitümüzün İnsan, Tıp ve Toplum araştırma alanında yürütülen bir proje daha sona erdi. Almanya Federal Sağlık Bakanlığı (#ZMV | 1 – 2517 FSB 016) tarafından desteklenen ve İnsan, Tıp ve Toplum alanından Dr. Melike Şahinol (yönetici) ve Dr. Gülşah Başkavak (yürütücü) tarafından Türkiye sahası gerçekleştirilen “E-sağlık: Türkiye’de Öz-Takip Cihazlarının Pratikleri ve Sosyo-Kültürel Boyutları” başlıklı bu proje, Türkiye’de bu konuda ilk kez araştırılan bir alan ve konu niteliğini taşıyor. Proje, Furtwangen Üniversitesi’nden Prof. Dr. Stefan Selke ile işbirliği çerçevesinde gerçekleştirilen “Digitale Gesundheitsdaten zwischen sozialer Inklusion und sozialer Robustheit” başlıklı uluslararası projenin bir parçası olarak 2020’de tamamlandı.

Bilişim ve iletişim teknolojilerinin, tıp ve sağlık alanında daha yoğun kullanımıyla gündeme gelen dijital sağlık sayesinde bir taraftan hastalıkların tanı, tedavi ve tedavi sonrası süreçleri eskiye göre daha hızlı bir biçimde gerçekleşirken, diğer taraftan hastalıktan korunma açısından dijitalleşme yeni araçlar sunuyor. Özellikle kronik hastalıkların önlenmesi ve takibinde dijital sağlık araçlarının sağladığı avantajlar dikkat çekmektedir. Türkiye’de 2003 yılından itibaren Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında hayata geçirilen e-sağlık projeleri ile hızlanan dijitalleşme süreci, sağlık hizmetlerindeki veri akışını standart hale getirme, verimliliği arttırma, paydaşlar arasında veri akışını hızlandırma, elektronik kişisel sağlık kayıtlarının tutulması gibi amaçları beraberinde getirmişti. Türk sağlık sistemindeki bu hızlı ve etkin dijitalleşme deneyimine karşın, Türkiye’de öz-takip (self-tracking) teknolojilerine dair ne sosyolojik ve ne de Bilim ve Teknoloji Çalışmaları (Science and Technology Studies, STS) perspektifinden yapılmış araştırma yok denebilir. Sosyo-kültürel bir yaklaşımı benimseyen bu araştırma, literatürdeki bu açığı kapatma niyetinde olup, Türkiye’de sağlık verisi üreten “dijital öz-takip” cihazları aracılığıyla bireysel kullanım pratiklerine odaklanmaktadır. Bu amaçla özellikle yöneldiğimiz diyabetli bireylerin, dijital öz-takip cihazları vasıtasıyla gönüllü, sürekli ve kendi kendini kontrol amaçlı olarak topladıkları dijital verilerin, hangi koşullarda toplumsal bir mülkiyete dönüştüğü ve bu verilerin ne tür bireysel ve toplumsal sonuçlara yol açtığı araştırmanın önemli soruları arasında yer almaktadır. Teknoloji-beden ilişkisi bağlamında, öz-takip cihazlarının diyabet gibi kronik bir hastalıkta hastalara pek çok açıdan güçlendirme (empowerment) sağladığını, Türkiyeli hastaların topladıkları dijital verileri çeşitli platformlarda paylaşmaya gönüllü olduklarını ve hukuki ve yasal düzenlemedeki pek çok kısıtlılıklara rağmen bu tür öz-takip cihazlarını edinmede son derece istekli oldukları sonucuna varmış bulunuyoruz.

Araştırmamız sonucunda elde ettiğimiz bulgulardan ve geliştirdiğimiz kavramsallaştırmalardan hareketle akademik yayınlarımız devam ediyor. İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Vakfı Yayınları tarafından önümüzdeki aylarda yayınlanacak olan Türkiye’de STS: Bilim ve Teknoloji Çalışmalarına Giriş adlı derleme için “Türkiye’de Biyomedikalizasyon: Sağlığın Dijitalleşmesi ve Öz-Takip Pratikleri” başlıklı makalemizi hazırlayarak ilettik. Yakında sizlerle bu kitap bölümümüzün detayların paylaşacağız.

Melike Şahinol, Max Weber Vakfı’na bağlı Orient-Institut Istanbul’da »İnsan, Tıp ve Toplum« araştırma alanının yöneten kıdemli araştırmacıdır. Şahinol, Universität Duisburg-Essen’de sosyoloji, siyasi bilimler ve psikoloji okudu. 2015 yılında Eberhard-Karls Universität Tübingen’de sosyoloji dalında doktorasını tamamladı.

Gülşah Başkavak, 2019 Şubat ayında Orient-Institut Istanbul’da araştırmacı olarak çalışmaya başladı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Sosyoloji bölümünde 2016’da doktora derecesini aldı.